لزوم بازسازی ساختار فرهنگی کشور بر پایه معماری اجتماعی اسلام و تقویت ساخت درونی در مقابل راهبرد جهان مدرن ضرورتی است که پیش روی تمدن اسلامی قرار دارد.
فضای مجازی زیست جدید و شیوه فکر جدیدی را رقم زده‌است. سرعت گسترش شبکه‌های اجتماعی بیش از سرعت اقدام ماست. به‌گونه‌ای که دائماً با خلق مسئله‌های جدید ما را به انفعال می‌کشد. در این میان باید در عین حضور فعال در فضای مجازی روی نقاط و وجوه برتری خودمان تکیه کنیم.
فضای مجازی توسعه دهنده‌اتمیسم در سطح جامعه، فردگرایی و ایجاد گسست اجتماعی است. جامعه عاری از ارتباط و پیوند بین انسان‌ها، جامعه‌ای کنترل‌پذیر است. جامعه‌ای است که نظام ارزشی‌اش را از بیرون خود دریافت می‌کند و البته در اینجا سخن بسیار است. حال با به میدان آمدن متاورس این پدیده دچار یک جهش تصاعدی می‌شود. در این زیست جهان جدید، انسان‌ها به شدت ازهم بیگانه هستند، حتی از خود و انسان دائماً خود را در یک تنهایی بهت‌آور می‌بیند.
در این جنگ نامتوازن با تقریری می‌توان گفت دست برتر را ما داریم. فضای مجازی را توسعه دادند، چون در متن واقعیت دست‌شان به جامعه ما نمی‌رسید، اما زمینه ارتباط با نهاد‌های متنوع اجتماعی در اختیار ماست. معماری اجتماعی اسلام اساساً مردم‌پایه و با محوریت ارتباطات حقیقی است. اسلام حتی رشد و تکامل را در بستر این ارتباطات تعریف کرده‌است. حتی مفهوم مردم‌سالاری اینجا قابل‌فهم و تبیین است، چراکه مردم‌سالاری فراتر از یک امر سیاسی است، بلکه یک خوانش اجتماعی از اسلام است.
اسلام به‌گونه‌ای سیستم زیست اجتماعی خود را طراحی کرده‌است که ارتباط مستقیم در آن اساسی و تعیین‌کننده است. همه واحد‌های اجتماعی از خانواده (والدین، فرزند و همسر)، اقوام، همسایه، هم‌کیش و برادر مؤمن، با عناوین و دستورالعمل‌های ارتباطی مشخص به رسمیت شناخته و برای آن نظام ارتباطی تعریف شده‌است.
ما باید ارتباط خود را با نهاد‌های متنوع اجتماعی توسعه دهیم. این نقطه برتری ما است. ما باید بتوانیم واحد‌های اجتماعی مورد تأکید اسلام را توسعه دهیم و هویت‌بخشی کنیم.
این توسعه حیات واقعی و نه حیات و زیست در فضای مجازی، جامعه و انسان‌های دیگری می‌سازد. نظام ارزشی، نظام عاطفی و نظام معرفتی دیگری را رقم می‌زند و میزان اثرپذیری از تکانه‌های فکری و فرهنگی را کاهش می‌دهد و نوعی مقاومت و استحکام درونی پدید می‌آورد. در این زیست جهان، حتی نظام محاسباتی متفاوت خواهد بود.
همه این عناوین متناظر با خود معادل‌های خطرناکی در نظام بدیل خود یعنی زیست جهان مجازی دارد که در نهایت به استخفاف و بعد استعمار یک جامعه منجر می‌شود، اما توسعه زیست جهان حقیقی جامعه را از زیر بار سیطره و قاعده استخفاف بیرون می‌کشد و اینجاست که حیات‌مندی متفاوت جامعه اسلامی ذیل انقلاب اسلامی خود را نشان می‌دهد.
خانواده، محله، مسجد، هیئت، جامعه، برادری دینی و اخوت مفاهیمی است که باید در ساخت اجتماعی محوریت یابد، معنا یابد، هویت‌سازی شود و به صورت شبکه‌ای توسعه پیدا کند.
البته این به معنای نادیده گرفتن ضرورت فعالیت در فضای مجازی نیست، اما بدانیم باید بر نقاط قوت خودمان تأکید کنیم و با ضرورت حضور در فضای مجازی، فضای حقیقی را از دست ندهیم. اینجا نبردگاه اصلی ماست.
*پژوهشگر دینی
